بررسی فلسفی مسئله ذهن در علوم‌شناختی بر‌اساس فلسفه‌صدرایی
بررسی هستی و چیستی ذهن، قدم ابتدایی و اصلی در بررسی مسائلی است که پیرامون ذهن می‌توانند مورد توجه قرار گیرند. پاسخ‌گویی به این مسئله به‌عنوان موضوع و بستر علوم‌شناختی، جهت‌گیری و روش مطالعه ذهن را در حیطه‌های مختلف علوم‌شناختی مشخص می‌کند. در این نوشتار، مفهوم ذهن و جایگاه آن در نظام فلسفه‌صدرایی مورد بررسی قرار‌گرفته و سپس بر محور آن، نظریات مطرح در فلسفه‌ذهن‌غرب و تاثیرات آن‌ها در علوم‌شناختی ارزیابی می‌شود و در مواردی که ممکن است، پیشنهادی برای اصلاح یا تکمیل آن‌ها بر‌اساس فلسفه‌صدرایی ارائه میگردد. روش پژوهش در بخشی از پژوهش برهانی و تحلیلی و در ادامه تطبیقی ارزیابانه می‌باشد. نتایج به دست آمده گویای آن هستند که ذهن در فلسفه‌صدرایی مساوی با مرتبه مثالی نفس انسانی؛ یعنی نفس‌ناطقه (مجرد مثالی نطقی) با تفسیر صدرایی است. گویی به یک موجود با دو مفهوم و لفظ نفس‌ناطقه و ذهن اشاره می‌شود. با این تفاوت که زمان استفاده از مفهوم ذهن حیثیت شناختی بیشتر مدنظر است؛ اما نه حیثیت شناختی صرفا حصولی. همچنین ارزیابی‌های صورت گرفته به صورت کلی نشان می‌دهند که نقص در هستی‌شناسی، عدم‌توجه به ارتباط تشکیکی میان عوالم وجودی، عدم‌احصاء عالم شبه‌فیزیکی در کنار عالم فیزیکی و غیرفیزیکی نقایص دوگانه‌انگاری جوهری‌اند. عدم‌قدرت توجیه بسیاری از حالات ذهنی، عدم‌لحاظ تفاوت خصیصه‌های میان پدیده‌های ذهنی و پدیده‌های فیزیکی، تحلیل تمام حالات ذهنی با یک‌شیوه و مصادره‌به‌مطلوب، نقاط ضعف این‌همانی‌اند. ایرادات کارکردگرایی عبارت‌انداز؛ عدم‌تفکیک میان کارکردهای حیاتی انسانی و غیرحیاتی، اعتقاد به پیش‌فرض انحصار جواهر در سطح فیزیکی بدون مبرهن ساختن آن، توجه‌نداشتن به تفاوت زیربنایی موجود زیستی و موجود غیرزیستی، لحاظ کارکرد به‌عنوان تمام ماهیت پدیده. عدم‌توجه به سنخیت هستی‌شناسانه جوهر و ویژگی آن جوهر و ناتوانی در توجیه چگونگی ابتنای ویژگی غیرفیزیکی بر جوهرفیزیکی، نقایص عمده دوگانه‌انگاری‌ویژگی و ناتوانی در توجیه چگونگی وابستگی امر‌نوخاسته به سطح‌پایه، عدم‌توجه به سنخیت هستی‌شناسانه جوهر و ویژگی آن جوهر در نوخاسته‌گرایی ویژگی و علت دانستن جوهر پایه برای جوهر نوخاسته در نوخاسته‌گرایی جوهری، نقاط ضعف اصلی نوخاسته‌گرایی هستند